CHODZONY – to najstarsza forma korowodowego tańca wielu par, który w regionie Lachów Szczyrzyckich zamawiany był u muzyki przez zawołanie: Do chodzonego!. Jak widać z opisu, do prostych jego form ruchowych, przez lata powtarzania, zostały dodane i przyswojone inne elementy ruchowe występujące w pozostałych tańcach i utrwaliły jego przebieg co najmniej od drugiej połowy tat 40-tych XX wieku. Trzyczęściowa melodia A-B-C o zmiennym metrum: mel. A-B 4/4 i tempo wolne, mel. C w metrum 2/4 i tempo szybsze. Przyśpiewka śpiewana podczas tańca przez wszystkich tancerzy do mel. A-B, 1/ Albo jedź, albo stój, albo mie tu przenocuj. Przenocuj mie w lescynie, tam mie dyscyk łominie. 2/ W piecu łoroł, w piecu sioł, na nolepie nawracoł. Drelichowe portki mioł, popaniaste dziywce kcioł. 3/ Pomalutku, po letku, póki dusa w cłowieku. Pomalutku powoli, bo już cłowiek nie zdoli. (każdy wers podczas śpiewu powtarzany jest dwa razy) Tancerze w parze ustawieni obok siebie, bez ujęcia rąk, zwróceni przodem do kierunku tańca. W 1 cz. tańca-mel. A – śpiewają pierwszą zwrotkę i na „raz” zewnętrznymi nogami wykonują krok w przód opierając je na pięcie, z ugięciem kolan i ze zwrotem ciała od siebie. Na „dwa” mały krok prawie w miejscu tymi samymi nogami i zwrot ciała w przód. Na „trzy-cztery” tańczą w taki sam sposób wewnętrznymi nogami, ze zwrotem ciała w parze do siebie. W 2 cz. tańca nie zmieniając ustawienia, łączą ręce kierunkowe i wysuwając je w przód, wykonują 7 kroków płaskiej polki po linii koła + potrójny przytup w ostatnim takcie, ze zwrotem ciała, przodem do siebie. W 3 cz. tańca, mel. C, zmienia się metrum i tempo, a tancerze krokami z nogi na nogę tańczą w miejscu obrotami w prawo i w lewo. W ostatnim takcie przytupując, rozłączają ręce ustawiając się tancerz za tancerką. Podczas drugiej zwrotki w cz. 1 tańczą takimi samymi krokami jw. z tym, że zaczynają tymi samymi nogami, spoglądając na siebie, (ona się ogląda, on zagląda w jej stronę). Druga część- mel. B jest taka sama jak w pierwszej zwrotce, Przy mel. C, w trzeciej części, para tańczy gładką polkę po obwodzie koła, obrotami w prawo. Taniec podczas trzeciej zwrotki jest powtórzeniem wszystkich kroków z pierwszej zwrotki. W ostatniej części tańca rozłączają ręce kierunkowe, a tancerz trzymając kapelusz w ręce, w ostatnim takcie przytupuje i kłaniając się partnerce dziękuje za taniec.
PASTYRKA – ma swoją przyśpiewkę: W łolsyncem jo wołki pasła, rach, ciach, ciach, mitidum, w łolsynce mie nocka zasła, rach, ciach, ciach, mitidum, w łolsyncem ju pogubiuła, rach, ciach, ciach, mitidum, w łolsynce mie mama biuła, rach, ciach, ciach, mitidum. Metrum 2/4, tempo umiarkowane. Pary stoją naprzeciw siebie (chłopcy w środku, dziewczęta na zewnątrz) w dwóch współrzędnych kołach, bez ujęcia rąk, które mają położone na bokach. Śpiewają i każdy tańczy w swoją prawą stronę, na „raz” krok w bok prawą nogą, na „dwa” podparcie się lewą nogą za piętą prawej z przeniesieniem na nią ciężaru ciała. Ten krok powtarzają 4 razy, po czym zatrzymują się, klaszczą trzykrotnie dłońmi ruchem pionowym i wykonują potrójny przytup. Wszystkie te kroki powtarzają od początku, każdy w swoją lewą stronę, czyli od lewej nogi. Następnie każdy robi w prawo zwrot i idzie z rękami na biodrach 8 kroków w rytmie ćwierćnut, zatrzymuje się, klaszcze w dłonie i przytupuje jw. Powtarzają te kroki jeszcze raz, ale w przeciwną stronę, zatrzymując się naprzeciw swoich par, klaszczą i przytupują z równoczesnym podaniem sobie różnoimiennych rąk. Teraz tym samym krokiem co na początku z klaskaniem i przytupywaniem, wszystkie pary tańczą w I i w II kierunku, po czym po dwie pary mijają się po linii promienia koła 8 zwykłymi krokami, wykonując tzw, „szufladki”, klaszczą i przytupują. Kończą taniec potrójnym przytupem.
POLKI Z PRZYŚPIEWKAMI – to zwykła polka tańczona płaskimi, małymi krokami w miejscu i po obwodzie koła, przez parę solową lub przez wiele par równocześnie. Każdy zamawiany taniec poprzedzany był przyśpiewką solisty i zapłatą do basów. Bywało w zwyczaju, że muzyka musiała zagrać tę samą melodię, jaką zaśpiewał solista.
OGRODNIK - Taniec rozpowszechniony i niezmiennie powtarzany w regionie Lachów Szczyrzyckich od 50-tych lat XX wieku, oparty na treści przyśpiewki, ma charakter tańca ułożonego, co widać w prezentowanych ustawieniach w kolumnach, kołach i przejściach poszczególnych grup tancerzy. Melodia i taniec dwuczęściowy, o zmiennym metrum: mel. A – 3/4 i tempo wolne, mel. B – 2/4 i tempo umiarkowane. Tańczą przy czterozwrotkowej przyśpiewce: 1/ Koło mego łogródecka, rośnie zielono trowecka, wygnałabym ju z łogroda, ale roncek moich skłoda. Ref. Wolno, zgrabnie, po malutku, wkoło, w kółko po cichutku, drobno, drobno, drobniuśkiego, zatańcymy scyrzyckiego. Hejze ino, hejze dana, hej dziywcyno, hej kłochano, główkom za mnom łobracała, łockami sie do mnie śmioła. Następne dwie zwrotki mają taką samą treść z wyjątkiem słów zielono trowecka, które wymieniają się: w 2 zwrotne na ładno lebiodecka, a w 3 zwrotce na ładno maronecka. 4/ I mojom krasnom urode i te lata moje młode i ton wionusek ruciany, wzion go Jasiu mój kłochany. Ref. Wolno, zgrabnie po malutku ...itd. W tańcu stosują następujące kroki w metrum 3/4: pojedynczy – to na „raz” krok w bok, na „dwa” skrzyżowanie drugiej nogi ze wspięciem na półpalce, na „trzy” opadnięcie na nogę postawioną. Krok podwójny to: w 1 takcie na „raz-dwa-trzy” krok w bok np. prawą nogą, dostawienie lewej i przeniesienie na nią ciężaru ciała + w 2 takcie krok pojedynczy też od prawej nogi. W metrum 2/4: dla chłopców – krok akcentowany ćwierćnutowy, na każde „raz” przytup prawą lub lewą nogą, z taką samą ręką uniesioną w górę. Dla dziewcząt – ósemkowy bieg.
Podczas śpiewanej 1 zwrotki w 1 cz. tańca, pary stoją w dwóch kolumnach obok siebie – tancerze od środka. Tańczą krokiem pojedynczym. W 2 cz. tańca (refren) każda kolumna przemieszcza się po swojej elipsowatej linii 16 krokami posuwistego, lekkiego chodu i 16 krokami akcentowanymi bez ręki, a dziewczęta zwykłymi krokami. Śpiewając 2 zwrotkę, ponownie w kolumnach, tańczą krokiem podwójnym, a przy refrenie tańczą tak samo jak po 1 zwrotce z tym, że tworzą dwa oddzielne kółka w pojedynczym ustawieniu, tancerz za tancerką. Przy 3 zwrotce, rozpoczynając tą samą nogą, tańczą krokiem walca po liniach kółek, „spozirając” na siebie (jak w chodzonym). Podczas refrenu w środkowej części pomieszczenia tancerze mijając się pojedynczo, przechodzą: chłopcy na lewą dziewczęta na prawą stronę, tworząc oddzielne kółko dziewcząt i kółko chłopców. Trzymając się za ręce i śpiewając 4 zwrotkę, tańczą krokiem pojedynczym. Podczas refrenu, pod utworzoną przez 1 parę „bramką”, pojedyncze „wężyki” dziewcząt i chłopców, równocześnie prze-chodzą pod nią krokiem jak po 1 zwrotce, łącząc się w pary, które tworzą jedno wspólne koło, kończące taniec.
PRZEPIÓRKA - W przeprowadzonym wywiadzie w 1951 roku ludowy muzyk Stanisław Cudek ur. w 1904 r. w Szczyrzycu mówił: (…) Przepiórka dawniej, była tańczona na weselach, bardzo często jako taniec figurowy. Dzisiaj zaś, gra ją orkiestra wtedy, gdy jest w dobrym nastroju, gdy basy są pełne pieniędzy, gdy na jedzeniu ani na napitku nie zbywa. Dawniej zaczynał piosenkę tańczący w przodku, nucąc: Przepiorecka ranny ptok, dalej melodię powtarzała orkiestra, po czem grała już sama dalej przygrywkę, a potem gra i śpiewa: pójdź po mnie, jucha-cha-cha-cha, itd. Wreszcie znowu kończy przygrywką. Wywiad – IS PAN, sygn. 371-21. Sąsiadujące ze sobą grupy regionalne tańczą do tej samej melodii, ale różnie granej w poszczególnych jej częściach. Limanowianie mają dwie części muz. A-B, Szczyrzycanie trzy części A-B-C. Metrum 2/4, tempo umiarkowane z tendencją do przyspieszania w końcowych częściach tańca. Zgodnie z powyższą informacja Szczyrzycanie Przepiórkę uważają za taniec weselny i tak go też tańczą, przy trzyzwrotkowej przyśpiewce. Podczas melodii A, śpiewają tancerze – Przepiórecka ranny ptok, ranny ptok, ranny ptok, wstaje rano bardzo wcas, bardzo wcas, wcas. Przy melodii B, śpiewają tancerki – Pójdź po mnie (ju-cha, cha, cha-- śpiewają chłopcy), zabierz mie. Pójdź po mnie z nieckami, zabierz mie z dzieckami. W 2 zwrotce tancerki śpiewają – Pójdź po mnie z kłosyckiem, zabierz mie ze wsyćkiem. W 3 zwrotce śpiewa kapela – Muzycka by grała, by gorzołke miała.
W 1 cz. tańcz, mel. A - przodujący tancerz (dawniej drużba weselny) – woła, Teroz chłodoki, do przepiórki! Muzyka gra 8 taktów melodii, przy której gromadzą się tancerze. Tancerki łącząc ręce za plecami tworzą zwarte koło, w środku którego stoi pani młoda. Tancerze śpiewają i krokami chodu w rytmie ćwierćnut, chodzą wokół kółka tancerek podczas śpiewu i melodii granej przez muzykę. Jeden z tancerzy jako „pan młody” stara się dostać do środka. W 2 cz. tańca – mel. B– wszyscy zatrzymują się, tancerki odwracają się przodem do tancerzy (wtedy „pan młody” łączy się z „panią młodą) i śpiewając swoją przyśpiewkę, gestem zapraszają tancerzy do siebie, po czym podchodzą do nich i łączą się w pary. W 3 cz. tańca, mel. C – tańczą w miejscu, krokami z nogi na nogę, obrotami w prawo i w lewo, przy których dzielą się na dwie grupy przemieszczając się do ustawienia na bocznych liniach. W 2 zwrotce w 1 cz. tańca, w ujęciu „pod rękę” pary ze śpiewem tancerzy idą krokiem chodu po liniach dwóch odrębnych kołach, w których pozostają do końca melodii. Druga i trzecia część tańca, jest taka sama, jak po pierwszej zwrotne.
W 1 cz, 3 zwrotki wszystkie pary podczas śpiewu idą w I kierunku, po czym przy samej muzyce wchodzą na jedno wspólne koło. W ostatnich 2 taktach rozłączają ręce i każdy wykonuje cztery kroki do tyłu. Przy mel. B, w 2. cz. tańca, - śpiewają tancerki i powtarzają gesty, jak w poprzednich zwrotkach, a przy śpiewie muzyki łączą się w pary. Trzecia część – mel. C, to wirowe obroty par w prawo i w lewo, tak samo jak w poprzednich zwrotkach. Kończą taniec podwójnym przytupem.
Michalina Wojtas
Bibliografia:
1. Cudek Waleriaz d. Rymarczyk, ue.08.11.1933 – zm. w 03.2017 r. Autorka swoich niepublikowanych zapisów oraz Informatorka ustnego przekazu połączonego z pokazem zachowanych tańców regionalnych Szczyrzycan, opartych na własnym doświadczeniu z lat przynależności do zespołu w młodości i Jej kontaktów i informatorami z okresu międzywojennego.
2.Cudek Stanisław, wywiad nagr. w 1951, IS PAN, sygn.371-29.
3. Drzyzgiewiczowa Magdalena – nage. w 1951 r., IS PAN, sygn. 308-15
4. Matejkiewicz Antoni – nagr. w IS PAN, sygn. 310-23, 307-35, 367-5, 311-13, 311-9, 308-15.
5. Dąbrowska Grażyna, Taniec w polskiej tradycji -Leksykon, wyd. PTECH – Muza SA, Warszawa 2005/2006
6. Wojtas Michalina, Tańce Lachów os Sącza, od Limanowej, od Szczyrzyca, wyd. własne, Nowy Sącz 2007.
