Rzemiosło ludowe było silnie zakorzenione w miejscowościach naszego regionu, zawsze odgrywało ważną rolę w życiu codziennym mieszkańców, bez niego trudno byłoby funkcjonować gospodarstwom. Początkowo wiele podstawowych rolniczych narzędzi i prostych domowych sprzętów chłopi wykonywali we własnym zakresie, korzystając z dostępnych surowców jak drewno, skóra, włókna, słoma. Z czasem wytworzyła się specjalizacja, zwłaszcza w zawodach, które wymagały większych umiejętności, ze względu na technologię i konieczność posiadania odpowiednio wyposażonego warsztatu. Umiejętności takie jak tkactwo, koszykarstwo-plecionkarstwo, powroźnictwo funkcjonowały w rodzinach wiejskich i przekazywane były z pokolenia na pokolenie. Inne zawody, jak garncarstwo, bednarstwo, stolarstwo, kołodziejstwo, rymarstwo, kowalstwo wymagały systematycznej nauki i specjalnych umiejętności. Wytwórczość rękodzielnicza istniała więc nie tylko w ramach samowystarczalności gospodarstw chłopskich, ale także w formie działalności rzemieślniczej. Prowadzący taką działalność rzemieślnicy, pobierający za swe wytwory zapłatę posiadali odpowiednią wiedzę i doświadczenie, a także wyposażony w narzędzia warsztat pracy. Ich produkcja zaspokajała potrzeby krewnych i sąsiadów oraz zbywana była na targach i jarmarkach w okolicznych miastach i miasteczkach: np. Krakowie, Tarnowie, Bochni, Chrzanowie, Alwerni i Krzeszowicach, Tuchowie, Szczurowej i innych. Tradycje rzemieślnicze w regionie sięgają średniowiecza, szczególnie we wsiach podkrakowskich, które utrzymywały się z usług służebnych na rzecz miasta. Ich ślady znaleźć można nie tylko w źródłach historycznych, ale także i toponomastyce (np. Rzeszotary -wyrób rzeszot, sit; Bielany - bielenie płócien). W XIX w. nastąpił rozkwit rzemiosł we wsiach regionu krakowskiego. Ludowe rzemiosło – dziedzictwo wielowiekowej tradycji charakterystycznej dla kultury wsi epoki przedprzemysłowej, utrzymywało się w Małopolsce w niezmienionej postaci jeszcze do połowy XX wieku, nawet do lat 60.- 70., a niektóre z tych dawnych zawodów i umiejętności przetrwały po dzień dzisiejszy.
BEDNARSTWO
Rzemiosło zajmujące się ręcznym wytwarzaniem przedmiotów użytkowych i naczyń potrzebnych w codziennym życiu. Bednarz składał je z drewnianych klepek, mocowanych za pomocą drewnianych lub metalowych obręczy. W jego warsztacie powstawały wyroby o zróżnicowanych kształtach, wielkościach w zależności od ich przeznaczenia. Były to: wiadra, cebrzyki, beczki, konewki, maselnice, dzieże, kufle, skopce, putnie, faski, miarki (np. ćwierci) i wiele innych naczyń do przenoszenia i przechowywania żywności - materiałów sypkich lub płynnych. Wykonanie takich przedmiotów wymagało odpowiedniej wiedzy oraz warsztatu wyposażonego w narzędzia. Podstawowym sprzętem była ława bednarska („kobylica”, „dziad”), a także narzędzia do obróbki drewna: strugi (ośniki i heble), piły, siekiery, ciosła, noże do rozłupywania drewna, wątorniki, cyrkle; przyrządy do naciągania i nabijania obręczy: spinacze, młotki, kliny, tłuki. Materiałem do wyrobów zawsze było drewno, a jego wybór zależał od przeznaczenia powstałego przedmiotu. Zazwyczaj stosowane było drzewo świerkowe lub jodłowe (np. na dzieże do ciasta chlebowego), dębowe (beczki do kapusty), lipowe (np. beczki na miód) i olchowe. Bednarze wykonywali nie tylko naczynia klepkowe, ale także dłubanki w litym drewnie, łopaty do chleba, łyżki. W regionie małopolskim warsztaty bednarskie znajdowały się w min. Buczu (pow. brzeski), Golikówce k. Krakowa, także Tuchowie (pow. tarnowski). Dużym ośrodkiem bednarskim była Żurowa (leżąca na przygranicznym do regionu terenie Pogórza). Także w okolicach Wadowic i Lanckorony, Myślenic dużą rolę odgrywały rzemiosła bazujące na obróbce drewna.
STOLARSTWO
Rzemiosło, którego zadaniem było wykonywanie sprzętów stanowiących wyposażenie chaty. Były to meble: skrzynie wianne, kredensy, ławy do siedzenia i spania („ślubanki”). Stolarze wytwarzali także drobne sprzęty domowe, jak również stolarkę budowlaną (okna, drzwi, podłogi, ozdobne ganki) oraz ule dla pszczół. Wykonywanie tego zawodu wymagało odpowiedniego warsztatu i narzędzi. Pracownia stolarska tzw. stolarnia mieściła się przeważnie w szopie, gdzie pośrodku stała tokarka i piła tarczowa. Znajdował się tu także stół, zwany warsztatem stolarskim. Wśród narzędzi stolarskich znajdują się różno-profilowe heble (np. spusty, gładziki, zdzieraki, fugownice), dłuta, ściski, piły itd. Dużymi ośrodkami produkującymi na potrzeby wsi były (na pocz. XX w.): Skawina, Kaszów, Bochnia, Tarnów, Wojnicz, Żabno, Lipnica.
CIESIELSTWO
Zawód związany z obróbką drewna polegający na wykonywaniu elementów konstrukcji, części wyposażenia oraz detali z drewna, trwale związanych z budową domów – (ich konstrukcja i więźba dachowa).Wśród cieśli wiejskich znajdowali się także mistrzowie specjalizujący się w budowie skomplikowanych obiektów jak młyny wodne, wiatraki, folusze. Cieśla w odróżnieniu od innych zawodów nie posiadał stałego warsztatu, lecz tylko odpowiedni zestaw narzędzi - siekiera, topór, dłuto, świder, piła ręczna, piła traczna, metr, pion i poziomica.
KOŁODZIEJSTWO (inna nazwa stelmach)
Specjalistyczne rzemiosło zajmujące się wyrobem drewnianych wozów i sań i części do nich (podwozi, drewnianych kół do powozów, kół do małych wózków, bryczek, do wozów, z piastami, szprychami, dzwonami). Stelmach wykonywał również drewniane części narzędzi rolniczych: pługów, bron oraz sprzęty takie jak np. taczki (toki) do przewozu i transportu oraz inne narzędzia niezbędne w gospodarstwie (np. kołowrotki do przędzenia). Po zbudowaniu drewnianej części wozu przekazywano go do okucia kowalowi, który wykonywał metalowe części wozu. Wyposażenie warsztatu podobne do stolarskiego, a nieodzownym sprzętem była podwójna kobylica do obróbki piast koła. Było to prymitywne narzędzie zrobione z rozciętego drewnianego pnia na trzech nogach, przez który przechodził kołek pomocny przy nabijaniu i umocowywaniu koła. Warsztaty kołodziejskie w regionie znajdowały się min. w Szczurowej, Tuchowie, a także w okolicach Myślenic Wadowic i Lanckorony.
Drewniane wozy w okole ze Staniątek. Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie, fot. Jacek Kurzeja
PLECIONKARSTWO-KOSZYKARSTWO
To technika wykonywania przedmiotów z różnych surowców: pędów drzew i krzewów (wierzby, leszczyny, brzozy), trawy, słomy, sitowia, łyka, korzeni (sosny, świerku, jałowca), skóry i sznurka. Wyroby plecionkarskie znajdowały zastosowanie w gospodarstwie domowym (kosze transportowe na produkty rolne, przetaki), łowiectwie, rybołówstwie (sieci, więcierze, pułapki na zwierzynę), budownictwie (wyplatane ściany budynków gospodarczych, płoty), stroju (obuwie, kapelusze), transporcie (półkoszki do wozów) wyposażeniu wnętrz (maty, meble). Najbardziej popularnym w regionie asortymentem były wykonywane z wikliny kosze o różnych wielkościach, kształtach i przeznaczeniu, ponadto opałki (kosze z łyka leszczynowego), a także wyplatane ze słomy koszyczki do formowania bochenków chleba i miarki (ze słomy). Podstawowym surowcem w koszykarstwie jest wiklina (z wierzby) porastającej dziko tereny nadrzeczne, lub hodowlanej (różne odmiany). Do wyplatania wyrobów może służyć wiklina zielona (nieokorowana), biała (okorowana) lub brązowa (parzona). Zestaw niezbędnych narzędzi jest prosty (noże o prostym i zakrzywionym ostrzu, widełki żelazne, obcęgi, klinowaty kołek, iglica). Kosze wyplatane są techniką żeberkowo-krzyżową (sztywny szkielet - to osnowa z prętów, żeberek, oplatany giętkimi witkami- wątek). Opałki, łubianki, siatki do przetaków wyplatane są techniką taśmowo- krzyżową, natomiast do wykonania wyrobów ze słomy stosowana jest technika spiralna. Wyrób koszy rozpowszechniony w miejscowościach leżących w pobliżu rzek (Biała, Dunajec, Raba, Wisła). Wsie o tradycjach koszykarskich w Małopolsce to: Iwkowa, Wola Przemykowska (pow. brzeski); Cichawka, Królówka, Lipnica Górna i Dolna (pow. bocheński); Zborowice (pow. tarnowski, Pogórze); Kwaczała, Olszyny, Jankowice, Babice (pow. chrzanowski); Liszki, Piekary, Czernichów, Ściejowice (pow. krakowski). W Dąbrowie Tarnowskiej wykonywano opałki, a w Wierzchosławicach wyroby słomiane.
MIOTLARSTWO
To drobna wytwórczość związana z produkcją mioteł, służących do zamiatania pomieszczeń i obejścia. Najprostsze z mioteł („drapachy”), przybierające kształt wiechcia sporządzane były zwykle z gałęzi brzozowych czy wierzbowych przewiązanych grubym sznurkiem lub drutem. Do tej grupy wyrobów zaliczają się również płaskie miotły służące jako zmiotki czy pędzle wykonywane ze słomy np. z prosa („prośnianki”) do bielenia izby i pieca.
GARNCARSTWO
Jest jednym z najstarszych rzemiosł, (znanym od neolitu) polegającym na rękodzielniczym wyrobie ceramicznych naczyń i przedmiotów codziennego użytku. Podstawowym surowcem jest glina, poddawana złożonemu procesowi przygotowania i obróbki (wydobycie gliny jesienią, przemrożenie gliny zimą, „lasowanie”, czyli polewanie wodą, ubijanie młotem, struganie, suszenie, mielenie, aby uzyskać jednolitą konsystencję). Następnie, glina wyrobiona na drewnianej ławie kształtowana jest ręcznie na kole garncarskim w formę naczynia, potem poddawana powolnemu procesowi suszenia, glazurowana (szkliwiona) i wypalana w piecu garncarskim (w temperaturze ok.1000°C).
Podstawowym warsztatem garncarza jest ława, koło garncarskie, półki do suszenia naczyń, piec garncarski (o pojemności od 300-1000 naczyń) i narzędzia jak: naczynie z wodą do zwilżania rąk, szyniec (niewielką płytkę drewnianą lub metalową) do wygładzania i ozdabiania, pędzel do nakładania glazury, drut do odcinania gotowego naczynia od ławy. Asortyment wyrobów garncarskich był urozmaicony, począwszy od różnorodnych naczyń służących do gotowania i przechowywania produktów żywnościowych (żurowniki na żur, rynki do topienia słoniny, garnki i garnuszki, dzbanki, wazony, formy, makutry, misy, cedzaki donice), aż do zabawek, skarbonek, instrumentów muzycznych (fujarek, gwizdków), a także ceramiki o charakterze dewocyjnym (pasyjki, krzyże, figurki świętych, kropielniczki). Z biegiem lat funkcja tego rzemiosła zmieniła charakter z użytkowego na dekoracyjny. Podstawowym surowcem jest glina, której zasoby występowały w wielu miejscowościach w Małopolsce. Pozwoliło to na rozwój wielu ośrodków garncarskich, utrzymujących się prężnie do lat 40. XX w. Były to Radłów (pow. tarnowski), Radwan i Skrzynka (pow. dąbrowski), Ruda Kameralna (pow. brzeski), Dębina Buczków, Bratucice, Okulice (pow. bocheński) oraz Rzepiennik Biskupi (pow. tarnowski, Pogórze). Była tam wytwarzana ceramika o rdzawym odcieniu ze skromnymi elementami zdobniczymi (wzór zgeometryzowany lub roślinny), najczęściej o kremowym odcieniu polewy. U progu XXI w. funkcjonowali już tylko indywidualni twórcy w Dębinie i Rudzie Kameralnej. U Krakowiaków Zachodnich dekoracyjną ceramikę użytkową o charakterystycznym zielonkawym zabarwieniu polew produkowały jeszcze w 2 połowie XIX wieku liczne warsztaty w rejonie Chrzanowa: Kwaczała, Alwernia, Poręba-Żegoty, Mirów, Rybna, Zalas czy Brodła. Kontynuują ją do dziś warsztaty w Brodłach i Alwerni.
Zdobione naczynia. Izba krakowska. Muzeum Etnograficzne w Krakowie, for. Jacek Kurzeja
ZDUŃSTWO
Rzemiosło zajmujące się budową i naprawą pieców kuchennych, chlebowych, pokojowych i innych. W chłopskiej chacie urządzenia ogniowe służące do ogrzewania i gotowania zmieniały się i ewoluowały. Początkowo stawiane były proste piece z kamienia i gliny z paleniskiem na polepie, później pojawiły się piece ceglane z odprowadzeniem dymu do komina z polepą, z blachą z fajerkami, kuchnie angielskie kaflowe z płytą. System ogrzewał również przyległe kuchni pomieszczenia. Do budowy pieców używano: gliny, cegły pełnej i szamotowej, kafli, jak również stosowano elementy metalowe: ruszty, drzwiczki, płyty (blachy) kuchenne. Narzędzia używane przez zduna to: przecinak, gładzik, punktak, skrzynia na glinę, mieszadło, kielnia, przybory pomiarowe (np. pion murarski, poziomica).
Gliniany piec chałupy krakowskiej. Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie, fot. Jacek Kurzeja
KOWALSTWO
Rzemiosło wykonywane przez kowala, przy użyciu narzędzi kowalskich polegające na kształtowaniu metalu (żelaza) na gorąco, w miejscu pracy zwanym kuźnią. Kuźnie wyposażone były w palenisko, miech (dmuchawę), kowadło i narzędzia jak: młoty, kleszcze, pilniki, obcęgi, przecinaki, klucze, gwintownice, gwoździownice, świdry, szlifierki, wiertarki, lutownice, imadła i inne. Praca kowala polegała na podkuwaniu koni (podkowy), wykonywaniu okuć do wozów i sań, wykuwaniu narzędzi rolniczych: sierpów, kos, lemieszy do pługów, ostrzy siekier, motyk, a także ozdobnych zawiasów i zamków do drzwi, okuć wyrobów stolarskich i bednarskich, krat okiennych, wiatrowskazów, krzyży na cmentarze, do kościołów i kapliczek i innych wyrobów i detali żelaznych. Rozkwit kowalstwa wiejskiego miał miejsce w 2 połowie XIX w. było ono wówczas bardzo rozpowszechnione, zwykle w każdej miejscowości działały warsztaty kowalskie. Zawód ten przetrwał do dnia dzisiejszego, choć zmienił się profil produkcji – pojawiły się także wyroby artystyczne: ozdobne bramy, ogrodzenia, świeczniki, kinkiety, okucia drzwi. W Małopolsce działają liczni kowale min.: w Ujściu Solnym, Uszwi, Szczurowej, Borzęcinie, Lipnicy, Bratucicach, Świątnikach, Podstolicach, Tarnowie, Lisiej Górze.
RYMARSTWO
Rzemiosło zajmujące się wytwarzaniem akcesoriów skórzanych: uprzęży konnych, chomąt, pasów, smyczy, lejców. Nieliczni specjaliści zakładali swe warsztaty głównie w miastach i miasteczkach (np. Tarnów, Bochnia, Dąbrowa Tarnowska). Warsztaty wiejskie były rzadziej spotykane, chłopi bowiem często zastępowali te wyroby własnej produkcji postronkami, prostymi uprzężami. Warsztat rymarski wymagał specjalistycznych przyrządów i narzędzi jak: koniki rymarskie, ławy do szycia, noże lub maszynki do cięcia skór, szydła i iglice (szpilory) do szycia i dziurkowania skór oraz maszyny szwalnicze. Dawniej rymarze często zajmowali się garbowaniem skór, a także obróbką mechaniczną przy użyciu min. drewnianych kołowrotów do skręcania (rozciągania) skór. Rymarstwo należy obecnie do zanikających zawodów rzemieślniczych, ze względu na ograniczone zapotrzebowanie na wyroby.
POWROŹNICTWO
Rzemiosło polegające na produkcji lin i powrozów poprzez splatanie lub skręcanie kilku oddzielnych sznurów, najczęściej z pasów włókien konopi (rzadziej lnu). Stosowane były ręczne kołowrotki lub półmechaniczne, poruszane korbą wózki powroźnicze. Powroźnictwo do początku XX w. było rzemiosłem rozpowszechnionym, bowiem sznurów i lin używano w wielu dziedzinach życia.
TKACTWO
Rzemiosło zajmujące się wytwarzaniem tkanin, niegdyś rozpowszechnione w regionie, obecnie w zaniku. Surowcami, z których pierwotnie wytwarzano tkaniny były wyłącznie włókna naturalne, pochodzenia roślinnego – np. len, konopie i zwierzęcego np. wełna owcza. Dawniej na wsi w wielu domach znajdowały się przyrządy do wstępnej obróbki lnu i konopi (gręple, międlice, cierlice, przęślice, kołowrotki, motowidła), a często także proste warsztaty tkackie (krosna). Zazwyczaj tkaniem zajmowali się tkacze zwani knopami. Produkcja płótna najbardziej rozwinięta była w południowej części regionu, gdzie ze względu na korzystne warunki klimatyczne i glebowe był uprawiany len (Lubcza, Siemiechów, Ryglice), a także w niektórych miejscowościach na Powiślu (np. Szczurowa). Wytwarzano trzy rodzaje płótna: cienkie (na bieliznę i pościel), pacześne (na odzież wierzchnią i portki) i zgrzebne na worki, sienniki.
Warsztat tkacki. Muzeum Regionalne w Dobczycach, fot. Jacek Kurzeja
Wytwory rzemiosła – produkcja rękodzielnicza - wytwarzane przez rzemieślników posiadały indywidualne formy, różniące się zdobieniami, kształtem, kolorem.
Spełniając wymogi funkcjonalności, urzekały pięknem, a niekiedy posiadały wysokie walory artystyczne. Wówczas zakwalifikować je można do rzemiosło artystycznego. Są to przedmioty wykonywane z użyciem tradycyjnych, przeważnie ręcznych technologii, przez najlepszych mistrzów rzemiosła, w pojedynczych egzemplarzach lub w małych seriach. Wiele wytworów spośród wymienionych przykładów ludowego rzemiosła można traktować również jako wyroby artystyczne. Są to np. zdobione wyroby kowalskie, stolarskie czy garncarskie. Wymienić należy także hafciarstwo, wycinankarstwo, papieroplastykę i malowanki - zdobnictwo naścienne i na innych podłożach (papier, tkanina, ceramika).
Współczesny malunek na drzwiach. Zalipie, fot. Jacek Kurzeja
HAFT LUDOWY
Dawniej związany był ze strojem, a jego rozkwit zaznaczył się w XIX i XX w. U Krakowiaków Zachodnich i Wschodnich był bogaty i zróżnicowany. Występował jako element zdobniczy na koszulach, zapaskach, gorsetach, katanach i chustach czepcowych (strój kobiecy) oraz kaftanach i sukmanach oraz koszulach (strój męski). Najczęściej umieszczany był na kołnierzykach, przodach i mankietach. Wykonywany był różnokolorowymi nićmi wełnianymi, bawełnianymi, lnianymi, jedwabnymi na batyście, aksamicie, płótnie, suknie, skórze. W strojach krakowskich dominował haft płaski i angielski, w kolorystyce: biały, amarantowo-czarny, barwny, najczęściej o motywach kwiatowych. Ośrodki, gdzie było rozwinięte zdobnictwo strojów ludowych to: Maków, Skalbmierz, Tyniec, Proszowice, Koszyce, Radłów oraz Zalipie i inne miejscowości na Powiślu Dąbrowskim
Zdobienia kołnierzy przy sukmanach tzw. kierezjach (Krakowiacy Wschodni). Muzeum Etnograficzne w Krakowie, fot. Jacek Kurzeja
WYCINANKARSTWO
Znane było w Małopolsce, choć nie tak rozwinięte jak w innych regionach Polski. Najbardziej znanym ośrodkiem było Powiśle Dąbrowskie, gdzie wycinankami przystrajano izby, zawieszając je na ścianach, oknach (firanki), kredensach („zęby”). Kobiety tworzyły tu różne typy wycinanek z białego, kolorowego papieru, bibułki, a także kalki. Wycinały je prostymi nożycami, wykorzystując zasady symetrii oraz łączenie i rytmiczne powtarzanie motywów. Dominowały wzory roślinne, pojawiały się także zwierzęce (np. koguty, pawie), rzadziej geometryczne. Powstawały wycinanki pojedyncze bądź lub dwoiste (wycinanki typu negatyw-pozytyw zwane także prawe- lewe). Znana tu także była wycinanka ażurowa, łącząca technikę malowanki z wycinaniem podłoża w nieregularny zgeometryzowany ażur. W wielu wsiach w okolicy Zalipia rozwinięte jest również od ponad stu lat tradycyjne zdobnictwo w postaci wielobarwnych malatur, zwanych malowankami. Ośrodek ten słynie z tej uprawianej sztuki, nie spotykanej nigdzie indziej w takim wymiarze i bogactwie. Barwne kompozycje z motywów kwiatowych ozdabiają ściany wewnętrzne i zewnętrzne domów, budynki gospodarcze, studnie, piwnice oraz upiększają meble, sprzęty i przedmioty użytkowe. Malowanki wykonywane są na drewnie i ceramice, a przede wszystkim na papierze. Wyjątkowo rozwinięta jest tam również papieroplastyka, znana także w wielu wsiach Małopolski (np. Alwernia, Mirów, Wielmoża, Sułoszowa). Są to wyroby jak np. bibułowe kwiaty, „pająki” czy ozdoby świąteczne.
Omawiając rzemiosło ludowe należy wspomnieć również o sferze wiejskiej gospodarki związanej z przygotowaniem pożywienia. Wiązała się ona nie tylko z samowystarczalnością gospodarstw, lecz także z wyspecjalizowaną wytwórczością. Były to zawody jak np: masarstwo, młynarstwo, piekarstwo czy pszczelarstwo. Większość z nich, bazując na dawnych tradycjach uprawiana jest do dnia dzisiejszego.
Szczególnie rozwinięte jest w Małopolsce MASARSTWO – WĘDLINIARSTWO.
Na rozwój tej dziedziny gospodarki złożyły się czynniki historyczne, fizjograficzne i surowcowe. Teren ten posiadał korzystne dla rozwoju rolnictwa i hodowli warunki klimatyczne i glebowe, surowce mineralne (w tym sól kamienną wydobywaną w żupach solnych w Wieliczce i Bochni już od XIII w.), dobrą sieć hydrograficzną (Wisła i jej dopływy) i drogową. Tędy wędrowały karawany kupców i przepędzane były stada bydła. Już od średniowiecza biegł tędy, ze wschodu na zachód, „szlak wołowy”. Korzystając z bogactwa surowca (rozwiniętą hodowlę bydła, trzody chlewnej i dostępność dziczyzny) działały tu liczne zakłady i cechy masarsko - wędliniarskie, rzeźnie, rozwinięty był również wyrób własny wędlin przez chłopów. Rzeźnicy i masarze (m.in. podkrakowscy kijacy) znajdowali zbyt na swoje towary, wytwarzali własne receptury wędlin. W wielu miejscowościach w regionie jak: Kraków, Proszowice, Czernichów, Liszki, Niepołomice, Wieliczka, Bochnia, Gdów, Tuchów kontynuowane są tradycje przetwórstwa mięsnego. Rozwinięte w regionie rolnictwo i liczne uprawy zbóż pozwoliły na zakorzenienie już od wieków zawodów związanych z ich przetwórstwem i produkcją. Było to młynarstwo i piekarstwo.
MŁYNARSTWO
Obejmowało przemiał żyta i pszenicy na mąkę, wyrób kaszy z prosa, jęczmienia, gryki i pszenicy, mielenie słodu, śrutowanie ziarna na karmę dla zwierząt. Przechodziło różne etapy rozwoju począwszy od zastosowania do mielenia ziarna płaskich kamieni, poprzez żarna uruchamiane ręcznie i z użyciem pracy zwierząt (kieraty), aż po wiatraki i młyny, gdzie wykorzystano siłą wiatru i wody. Młynarz czuwał nad przebiegiem procesu produkcyjnego, zajmował się konserwacją mechanizmu, budynku i poszczególnych urządzeń a także prowadził transakcje z klientami.
PIEKARSTWO
To działalność polegająca na wytwarzaniu różnego rodzaju pieczywa. Był to głównie chleb i bułki, ale także i inne formy jak: placki, podpłomyki, strucle, obwarzanki i obrzędowe „kukiełki” czy „kołacze”. Tradycje piekarnicze w Krakowie i regionie rozwinięte były od wieków. Związane jest z nim rzemiosło piekarskie ze słynnymi i znanymi w kraju wyrobami (jak np. chleb prądnicki czy krakowski obwarzanek). Ponadto wypiek chleba odbywał się dawniej prawie w każdym wiejskim domu (w piecach chlebowych). Na wsi pieczono również placki z ciasta chlebowego jak podpłomyki czy szczodraki, a niektóre z gospodyń czy także piekarnie wyspecjalizowały się w wytwarzaniu kukiełek (np. Wojnicz, Uście Solne) czy kołaczy.
PSZCZELARSTWO
Zajmujące się hodowlą pszczół - rozwinięte było na ziemiach Małopolski już 2. połowie XIX wieku. Rzemiosło to wywodzi się bartnictwa, które polegało na chowie pszczół w specjalnie wydrążonych w drzewie barciach i ma „korzenie” sięgające XVI wieku. Pszczelarze utrzymują pszczoły w ulach zgromadzonych w pasieki (stacjonarne lub wędrowne). Pozyskują różne rodzaje miodów kwiatowych i spadziowych i inne produkty pszczelarskie jak: pyłki kwiatowe, propolis, pierzgę, mleczko pszczele i wosk. W województwie małopolskim działa obecnie wielu pszczelarzy zrzeszonych w różnych związkach.
Urszula Gieroń
Wykorzystana literatura:
Zbigniew Adam Skuza, Ginące zawody w Polsce, wyd. MUZA SA, Warszawa, 2003; Dziedzictwo Krakowiaków zachodnich i pogranicza krakowsko – śląskiego, praca zbiorowa, Chrzanów, 2010; Elżbieta Piskorz-Branekova, Polskie stroje ludowe, cz. I, wyd. MUZA SA, Warszawa, 2008; Oskar Kolberg, Krakowskie, część I, Dzieła wszystkie, t. 5; Dzieła rąk, myśli i serca. Tradycyjne umiejętności i rzemiosła w województwie małopolskim”, praca zbiorowa, wyd. Muzeum Etnograficzne, Kraków 2005; Elżbieta Piskorz-Branekova, Polskie hafty i koronki. wyd. MUZA SA, Warszawa, 2009; Ginące ludowe rzemiosła i umiejętności. Informator, praca zbiorowa, wyd. Miejski Ośrodek Kultury, Kraków, 2001; Anna Bartosz, Tradycyjne rzemiosło w regionie tarnowskim, wyd. Muzeum Okręgowe, Tarnów, 2000; Alicja Mironiuk-Nikolska, Polska Sztuka Ludowa, wyd. MUZA SA, Warszawa, 2010
